USD là loại tiền tệ giữ vai trò quan trọng, đồng thời có ảnh hưởng mạnh mẽ đến xuất khẩu, lạm phát và nợ công. Trong bài viết này, bạn hãy cùng ONUS khám phá những tác động của USD đến nền kinh tế toàn cầu và xu hướng phi đô la hóa ngày càng rõ nét qua các chính sách kinh tế toàn cầu.
1. Vị thế của đồng USD trong nền kinh tế toàn cầu
Đồng USD từ lâu đã giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế toàn cầu, không chỉ bởi vị thế của nền kinh tế Mỹ mà còn nhờ vào sự ổn định và sức mạnh của đồng tiền này. Là đồng tiền được sử dụng nhiều nhất trong giao dịch quốc tế, USD đóng vai trò trung tâm trong hệ thống thương mại toàn cầu.
Không chỉ là phương tiện giao dịch, USD còn đóng vai trò là đồng tiền dự trữ chính của thế giới. Tuy tỷ trọng dự trữ bằng USD đã giảm từ hơn 70% xuống còn hơn 50% trong hai thập kỷ qua, nhưng chưa có đồng tiền nào thực sự thay thế được USD. Ngay cả đồng Euro, dù được kỳ vọng là đối thủ tiềm năng, cũng chỉ chiếm khoảng 20% trong dự trữ ngoại hối toàn cầu. Điều này cho thấy USD vẫn giữ được niềm tin mạnh mẽ từ các quốc gia và tổ chức tài chính.
Thị trường tài chính toàn cầu cũng không thể tách rời khỏi sự thống trị của USD. Theo thống kê, USD được sử dụng trong khoảng 88% các giao dịch ngoại hối toàn cầu, minh chứng cho tính thanh khoản cao và sự ổn định mà các nhà đầu tư tìm kiếm. Sự phổ biến này không chỉ làm tăng tầm ảnh hưởng của Mỹ mà còn giúp USD duy trì vị thế là “đồng tiền dự trữ” mặc định của thế giới.
Tuy nhiên, vị thế của USD không phải không gặp thách thức. Sự tăng giá của USD có thể gây ra tác động tiêu cực lên nền kinh tế toàn cầu, bao gồm hiện tượng đình lạm và áp lực lạm phát ở nhiều quốc gia đang phát triển. Thêm vào đó, phong trào “phi đô la hóa” do một số nước dẫn đầu đang cố gắng giảm sự phụ thuộc vào USD bằng cách sử dụng các đồng tiền khác như Nhân dân tệ. Dù vậy, với quy mô kinh tế của Mỹ và sự ổn định của hệ thống tài chính nước này, USD vẫn duy trì vai trò không thể thay thế trong tương lai gần.
2. Tác động tích cực của USD đối với kinh tế toàn cầu
Đồng USD đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, mang lại nhiều tác động tích cực như thúc đẩy thương mại quốc tế, ổn định thị trường tài chính và hỗ trợ các quốc gia đang phát triển.
2.1. Thúc đẩy thương mại quốc tế
Với vị thế là đồng tiền dự trữ chính và phương tiện thanh toán phổ biến, USD tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch thương mại giữa các quốc gia. Việc sử dụng một đồng tiền chung giúp giảm thiểu rủi ro tỷ giá và chi phí giao dịch, từ đó khuyến khích các doanh nghiệp mở rộng hoạt động xuất nhập khẩu.
Chẳng hạn, kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc năm 2024 đạt 205,2 tỷ USD, đánh dấu mức kỷ lục về thương mại hai chiều, cho thấy vai trò quan trọng của USD trong việc thúc đẩy thương mại song phương.
2.2. Ổn định thị trường tài chính
USD được coi là “kênh trú ẩn an toàn” trong thời kỳ bất ổn, giúp duy trì sự ổn định của thị trường tài chính toàn cầu. Khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) điều chỉnh lãi suất, như việc giảm lãi suất 0,5% vào tháng 9/2024, đã góp phần giảm áp lực lên tỷ giá, ổn định mặt bằng lãi suất và hỗ trợ thị trường vốn. Động thái này không chỉ tác động tích cực đến kinh tế Mỹ mà còn lan tỏa lợi ích đến các nền kinh tế khác, bao gồm Việt Nam.
2.3. Hỗ trợ các nước đang phát triển
Việc Fed giảm lãi suất cũng tạo điều kiện thuận lợi cho các nước đang phát triển tiếp cận nguồn vốn với chi phí thấp hơn, thúc đẩy đầu tư và tăng trưởng kinh tế. Đồng thời, sự ổn định của USD giúp các quốc gia này duy trì dự trữ ngoại hối an toàn, giảm thiểu rủi ro tài chính và hỗ trợ quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Chính sách tiền tệ của Fed, như việc hạ lãi suất, đã mang lại tác động tích cực đối với kinh tế toàn cầu, trong đó có Việt Nam, thông qua việc thúc đẩy xuất khẩu, thu hút đầu tư và giảm áp lực tỷ giá.
3. Tác động tiêu cực của USD đối với kinh tế toàn cầu
3.1. Gây áp lực lạm phát nhập khẩu
Khi USD tăng giá, các quốc gia sử dụng đồng tiền khác phải chi trả nhiều hơn để nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ được định giá bằng USD. Điều này dẫn đến việc giá cả hàng nhập khẩu tăng, góp phần “nhập khẩu” lạm phát vào nền kinh tế nội địa. Chẳng hạn, tại Đức, sự tăng giá của USD đã “tiếp lửa” cho lạm phát vốn dĩ đã cao kỷ lục, bởi tỷ giá USD leo thang đẩy giá hàng hóa nhập khẩu lên theo.
3.2. Tăng gánh nặng nợ nước ngoài
Nhiều quốc gia và doanh nghiệp vay nợ bằng USD sẽ phải đối mặt với chi phí trả nợ cao hơn khi USD tăng giá. Đồng nội tệ mất giá so với USD khiến số tiền phải trả bằng nội tệ tăng lên, gia tăng gánh nặng nợ và có thể dẫn đến nguy cơ vỡ nợ, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Theo Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS), một đồng USD mạnh có thể làm gia tăng căng thẳng tài chính, đặc biệt đối với các quốc gia có khoản vay lớn bằng USD.
3.3. Ảnh hưởng đến xuất khẩu
Sự tăng giá của USD làm cho hàng hóa xuất khẩu của Mỹ trở nên đắt đỏ hơn trên thị trường quốc tế, giảm sức cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu Mỹ. Đồng thời, các quốc gia khác có thể phải điều chỉnh chính sách tiền tệ để duy trì tính cạnh tranh, dẫn đến biến động tỷ giá và ảnh hưởng đến thương mại toàn cầu. Theo báo cáo của Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam, biến động tỷ giá có tác động trực tiếp đến hoạt động xuất nhập khẩu, khi đồng nội tệ tăng giá sẽ khiến lượng doanh thu từ hoạt động xuất khẩu giảm xuống.
4. Các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị của USD
Giá trị của đồng USD chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố kinh tế và chính trị. Dưới đây là một số yếu tố chính:
- Lạm phát: Mức lạm phát thấp thường dẫn đến giá trị đồng tiền tăng, do sức mua tăng so với các đồng tiền khác. Ngược lại, lạm phát cao làm giảm giá trị đồng tiền.
- Lãi suất: Lãi suất cao thu hút vốn đầu tư nước ngoài, tăng nhu cầu về đồng tiền và làm tăng giá trị của nó. Tuy nhiên, nếu lạm phát cao hơn lãi suất, tác động này có thể bị giảm.
- Cán cân thương mại: Thâm hụt thương mại xảy ra khi nhập khẩu vượt xuất khẩu, dẫn đến nhu cầu ngoại tệ cao hơn và làm giảm giá trị đồng nội tệ. Ngược lại, thặng dư thương mại có thể tăng giá trị đồng nội tệ.
- Nợ công: Nợ công lớn có thể dẫn đến lạm phát và giảm giá trị đồng tiền. Nếu chính phủ in tiền để trả nợ, cung tiền tăng và giá trị đồng tiền giảm.
- Ổn định chính trị và kinh tế: Quốc gia có môi trường chính trị và kinh tế ổn định thu hút đầu tư nước ngoài, tăng nhu cầu về đồng tiền và làm tăng giá trị của nó.
5. Xu hướng phi đô la hóa (de-dollarization)
Xu hướng “phi đô la hóa” (de-dollarization) đang trở thành một hiện tượng quan trọng trên toàn cầu khi nhiều quốc gia tìm cách giảm sự phụ thuộc vào đồng USD trong các giao dịch kinh tế và tài chính quốc tế. Động lực chính của xu hướng này là mong muốn tăng cường chủ quyền kinh tế, giảm thiểu rủi ro từ sự biến động của USD và tránh các biện pháp trừng phạt kinh tế liên quan đến đồng tiền này. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị và các cuộc khủng hoảng toàn cầu ngày càng gia tăng.
Một số yếu tố thúc đẩy xu hướng phi đô la hóa bao gồm sự trỗi dậy của các nền kinh tế mới nổi như Trung Quốc, Ấn Độ và Brazil, vốn mong muốn đồng tiền của họ đóng vai trò lớn hơn trong thương mại quốc tế. Ngoài ra, việc Mỹ sử dụng USD như một công cụ trừng phạt kinh tế đã khiến nhiều quốc gia lo ngại và tìm kiếm các giải pháp thay thế để giảm thiểu rủi ro. Hơn nữa, các quốc gia này cũng nhận thức rõ ràng về sự bất ổn kinh tế toàn cầu sau đại dịch COVID-19, từ đó đẩy mạnh nỗ lực giảm phụ thuộc vào USD.
Để thúc đẩy phi đô la hóa, nhiều quốc gia đã thực hiện các biện pháp như sử dụng đồng nội tệ trong thương mại song phương, tăng cường dự trữ vàng và phát triển các hệ thống thanh toán độc lập không phụ thuộc vào USD. Ví dụ, Ấn Độ và Malaysia đã thỏa thuận thanh toán thương mại bằng đồng rupee của Ấn Độ, trong khi các ngân hàng trung ương tại các thị trường mới nổi đang tích cực gia tăng dự trữ vàng để đa dạng hóa tài sản.
Tuy nhiên, bất chấp sự gia tăng của xu hướng phi đô la hóa, đồng USD vẫn giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc tế và chiếm tỷ trọng lớn trong dự trữ ngoại hối toàn cầu. Xu hướng này không thể ngay lập tức làm suy yếu hoàn toàn vị thế của USD, nhưng nó đang dần hình thành một hệ thống tài chính đa cực hơn, nơi các đồng tiền khác có cơ hội gia tăng ảnh hưởng.
Tại Việt Nam, xu hướng phi đô la hóa mang lại cả cơ hội và thách thức. Việc giảm sự phụ thuộc vào USD giúp giảm rủi ro từ biến động tỷ giá, đồng thời tăng cường khả năng hội nhập kinh tế quốc tế.
Tuy nhiên, các doanh nghiệp có thể đối mặt với chi phí giao dịch cao hơn khi sử dụng nhiều loại ngoại tệ khác nhau. Điều này đòi hỏi các quốc gia, bao gồm Việt Nam, phải có các chính sách tài chính linh hoạt và chiến lược lâu dài để tận dụng cơ hội mà xu hướng này mang lại, đồng thời giảm thiểu những tác động tiêu cực.
6. Tổng kết
Tác động của USD đến nền kinh tế toàn cầu là vô cùng to lớn, vừa mang lại những lợi ích đáng kể, vừa đặt ra nhiều thách thức cho các quốc gia. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn rõ nét hơn về vai trò trung tâm của USD trong hệ thống tài chính quốc tế, cũng như hiểu được những tác động tích cực và tiêu cực mà đồng tiền này mang lại.
